محمد مهدي فيروز مهر

 

کعبه، تجسّم عرش خدا در زمين، داراي فضيلت و ارزشي بس والا و عظيم است. تمسک به آيات و روايات، براي شناخت و آگاهي از جايگاه واقعي اين مکان مقدّس، بهترين و تنهاترين راه است.

پيش از اين برخي مطالب مربوط به فضيلت کعبه در آيات قرآن را از همين نويسنده در شماره 47 آورديم و اکنون فضايل کعبه در آيات، روايات و احاديث معصومين(عليهم السلام) را که به سبک و شيوه اي ويژه و تحت عناوين خاص به نگارش در آمده، از نظر شما خوانندگان گرامي مي گذرانيم، اميد است مفيد واقع شود:    ميقات حج

کعبه، تجسم عرش خدا در زمين:

امام باقر(عليه السلام) :

أَمَّا بَدْءُ هَذَا الْبَيْتِ فَإِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَتَعَالَي قَالَ لِلْمَلائِکَةِ: { ...إِنِّي جاعِلٌ فِي الاَْرْضِ خَلِيفَةً...}، فَرَدَّتِ الْمَلائِکَةُ عَلَي اللَّهِ ـ عَزَّ وَ جَلَّ ـ فَقَالَتْ: { أَ تَجْعَلُ فِيها مَنْ يُفْسِدُ فِيها وَ يَسْفِکُ الدِّماءَ...} ، فَأَعْرَضَ عَنْهَا فَرَأَتْ أَنَّ ذَلِکَ مِنْ سَخَطِهِ فَلاذَتْ بِعَرْشِهِ فَأَمَرَ اللَّهُ مَلَکاً مِنَ الْمَلائِکَةِ

7

أَنْ يَجْعَلَ لَهُ بَيْتاً فِي السَّمَاءِ السَّادِسَةِ يُسَمَّي الضُّرَاحَ بِإِزَاءِ عَرْشِهِ فَصَيَّرَهُ لاَِهْلِ السَّمَاءِ يَطُوفُ بِهِ سَبْعُونَ أَلْفَ مَلَک فِي کُلِّ يَوْم لا يَعُودُونَ وَ يَسْتَغْفِرُونَ فَلَمَّا أَنْ هَبَطَ آدَمُ إِلَي السَّمَاءِ الدُّنْيَا أَمَرَهُ بِمَرَمَّةِ هَذَا الْبَيْتِ وَ هُوَ بِإِزَاءِ ذَلِکَ فَصَيَّرَهُ لآِدَمَ وَ ذُرِّيَّتِهِ کَمَا صَيَّرَ ذَلِکَ لاَِهْلِ السَّمَاءِ... (1)

آغاز و پيدايش اين خانه چنين بود که خداوند به فرشتگان فرمود: من در زمين جانشيني قرار مي دهم. فرشتگان پاسخ دادند: آيا در آن، کسي را قرار مي دهي که فساد مي کند و خونها مي ريزد؟! خداوند از فرشتگان روي گرداند، آنان ديدند که اين روي گرداني از خشم خداست. پس به عرش او پناهنده شدند. خداوند به يکي از فرشتگان فرمان داد تا در آسمان ششم در برابر عرش او خانه اي برايش بسازد به نام ضُراح. آن را براي آسمانيان قرار داد که هر روز هفتاد هزار فرشته طوافش مي کنند و
باز نمي گردند و استغفار مي کنند، پس چون آدم به آسمان دنيا فرود آمد، خداوند فرمانش داد که اين خانه را ـ که در مقابل آن بود ـ ترميم کند. پس خداوند اين را براي آدم و نسل او قرار داد همچنانکه آن خانه را براي آسمانيان قرار داده بود.

امام باقر(عليه السلام) همچنين فرمود:

چون خداوند آدم را از بهشت فرود آورد، فرمود: من همراه تو خانه اي فرود مي آورم که برگِرد آن طواف شود. آن چنان که عرش من طواف مي شود و نزد آن نماز خوانده شود، همانگونه که نزد عرش من نماز خوانده مي شود... . (2)

کعبه، تجسّم ارکان اسلام

در روايتي از امام صادق(عليه السلام) نقل شده که از آن حضرت پرسيدند: چرا کعبه را کعبه ناميدند؟

فرمود: براي اينکه مربع است.

پرسيدند چرا مربع شد؟

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1  . الکافي،ج4،ص187; الحج والعمره في الکتاب والسنه، چاپ دار الحديث، صص 83 و 84

2  . الحجوالعمره في الکتابوالسنه، صص83 و84

8

فرمود: براي اينکه در مقابل بيت المعمور قرار گرفته و آن مربع است.

پرسيدند: چرا بيت المعمور چهارگوش شده است؟

فرمود: براي اينکه در برابر عرش قرار گرفته است. پرسيدند چرا عرش مربع شده است؟ فرمود: براي اينکه کلماتي که اسلام بر آنها استوار است چهار کلمه است و آن سُبْحَانَ اللَّهِ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ وَ لا إِلَهَ إِلاّ اللَّهُ وَ اللَّهُ أَکْبَرُ است.(1)

کعبه، تضمين کننده حيات و بقاي اسلام

امام صادق(عليه السلام) فرمود:

لا يَزَالُ الدِّينُ قَائِماً مَا قَامَتِ الْکَعْبَةُ .

تا آن زمان که کعبه برپاست، دين نيز پايدار است. (2)

کعبه، حجت خدا در زمين:

امام صادق(عليه السلام) از پدرانش در وصف کعبه نقل کرده است که:

الْبَيْتُ حُجَّةُ اللَّهِ فِي أَرْضِهِ عَلَي خَلْقِهِ .

خانه خدا در زمين، حجت الهي بر بندگان است. (3)

کعبه، خانه اي مبارک

{ إِنَّ أَوَّلَ بَيْت وُضِعَ لِلنَّاسِ لَلَّذِي بِبَکَّةَ مُبَارَکاً...} .(4)

نخستين خانه اي که براي مردم (ونيايش خداوند) قرار داده شده،

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1  . علل الشرايع، ج 2، ص 398

2  . وسائل الشيعه، ج8، ص14

3  . تفسير عياشي، ج1، ص39، ح22

4  . آل عمران : 96

9

همان است که در سرزمين مکه قرار گرفته; که پربرکت است.

مبارک به معناي خير و برکت فراوان است و مبارک بودن خانه خدا، مي تواند از اين جهت باشد که اين خانه همواره محلّ عبادت و طواف بوده و پاداش عبادت در آنجا دو چندان است و سبب بخشش گناهان مي باشد.(1)

کعبه، خانه هدايت بخش

{ إِنَّ أَوَّلَ بَيْت وُضِعَ لِلنَّاسِ لَلَّذِي بِبَکَّةَ مُبَارَکاً وَهُديً لِلْعَالَمِينَ} .(2)

نخستين خانه اي که براي مردم (و نيايش خداوند) قرار داده شد، همان است که در سرزمين مکّه واقع شده که پربرکت و مايه هدايت جهانيان است.

کعبه راهنماي بندگان به سوي خداست و آنان با انجام حج و عمره و ساير عبادات به سمت و اطراف کعبه، به بهشت و سعادت راه مي يابند.

مبارک بودن خانه خدا، مي تواند از اين جهت باشد که اين خانه همواره محلّ عبادت و طواف بوده و پاداش عبادات در آنجا دو چندان است و سبب بخشش گناهان مي باشد.

کعبه، خانه اي امن و امنيت آفرين

{ إِنَّ أَوَّلَ بَيْت وُضِعَ لِلنَّاسِ لَلَّذِي بِبَکَّةَ...} .(3)

نخستين خانه اي که براي مردم قرار داده شد، همان است که در سرزمين مکه است...

{ وَمَنْ دَخَلَهُ کَانَ آمِناً...} .(4)

و هر کسي داخل آن (خانه) شود، در امان خواهد بود.

کعبه خانه اي امن و در امان از گزند حوادث طبيعي و قهر جباران و بدخواهان است که داستان اصحاب فيل از نمونه هاي روشن آن مي باشد. افزون بر اين، کعبه مايه امنيت هرکس و هر چيزي است که به آن وارد شود و يا وارد سرزمين پيرامون آن (و حرم = مکه) گردد.

امام باقر(عليه السلام) فرمود: معناي { وَ مَنْ دَخَلَهُ

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1  . مجمع البيان، ج1 و2، ص798

2  . آل عمران : 96

3  . همان.

4  . آل عمران : 97

10

کَانَ آمِناً...}  اين است که هر کسي وارد آن (بيت) شود، در حالي که عارف به تمام واجبات الهي باشد، در عالم آخرت از عذاب هميشگي در امان خواهد بود.(1)

طبق روايات فراوان، اگر کسي در خارج حرم مرتکب جرمي شود و به حرم خدا پناهنده گردد، تا زماني که در حرم به سر مي برد، کسي حق تعرّض به او را ندارد و نمي توان در آنجا بر او حد جاري کرد.

حتي اگر حيوانات وحشي هم به حرم خدا پناهنده شوند، کسي حق تعرّض به آنها را ندارد و نيز درختان خود رو حرم خدا را هم کسي نمي تواند بکَند.

اين امنيت همه جانبه حرمِ خدا، به اعتبار وجود کعبه در آن است.

باري، خداي سبحان امنيت مطلق و همه جانبه را از ويژگي ها و فضايل کعبه برشمرد:

{ وَإِذْ جَعَلْنَا الْبَيْتَ مَثَابَةً لِلنَّاسِ وَأَمْناً...} .(2)

(و به خاطر بياوريد) هنگامي را که خانه کعبه را محلّ بازگشت و مرکز امن و امان براي مردم قرار داديم.

کعبه، شعبه اي از رضوان الهي

امام صادق(عليه السلام) فرمود:

هَذَا بَيْتٌ اسْتَعْبَدَ اللَّهُ بِهِ خَلْقَهُ... فَهُوَ شُعْبَةٌ مِنْ رِضْوَانِهِ... .

اين خانه اي است که خداوند به سبب آن بندگانش را به عبادت فراخواند و آن، شعبه اي از رضاي اوست. (3)

کعبه، وسيله آزمايش بندگان

امام صادق(عليه السلام) فرمود:

هَذَا بَيْتٌ اسْتَعْبَدَ اللَّهُ بِهِ خَلْقَهُ لِيَخْتَبِرَ طَاعَتَهُمْ فِي إِتْيَانِهِ .

اين خانه اي است که خداوند به سبب آن بندگانش را به عبادت فراخواند تا طاعت آنان را، در آمدن به سوي آن، بيازمايد.

کعبه، قبله امّت اسلام:

{ قَدْ نَرَي تَقَلُّبَ وَجْهِکَ فِي السَّمَاءِ فَلَنُوَلِّيَنَّکَ قِبْلَةً تَرْضَاهَا فَوَلِّ وَجْهَکَ شَطْرَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ وَحَيْثُ مَا

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1  . مجمع البيان، ج1 و2، ص799

2  . بقره : 125

3  . کافي، ج14، ص197

11

کُنتُمْ فَوَلُّوا وُجُوهَکُمْ شَطْرَهُ...} .(1)

نگاه هاي انتظارآميز تو به سوي آسمان را (براي تعيين قبله نهايي) مي بينيم. اکنون تو را به سوي قبله اي که از آن خشنود باشي، مي گردانيم. پس روي خود را به سوي مسجدالحرام کن و هر جا باشيد روي خود را به سوي آن بگردانيد.

خداي سبحان امنيت مطلق و همه جانبه را از ويژگي ها و فضايل کعبه برشمرد

از امام صادق(عليه السلام) نقل است که فرمود: خداي عزّ و جلّ کعبه را قبله مسجد (الحرام) و مسجد (الحرام) را قبله اهل حرم و حرم را قبله همه اهل زمين قرار داد.(2)

کعبه، گرامي ترين خانه

پيامبر خدا(صلي الله عليه وآله) فرمود:

أَکْرَمُ الْبُيُوتِ عَلي وَجْهِ اْلأَرْضِ أَرْبَعَةٌ: الْکَعْبَةُ وَ بَيْتُ الْمَقْدِسِ وَ بَيْتٌ يُقْرَأُ فِيهِ الٌقُرْآنُ وَ الْمَساجِدُ .

گرامي ترين خانه بر روي زمين، چهار خانه است: کعبه، بيت المقدس و خانه اي که در آن قرآن بخوانند و ديگر مساجد.

کعبه، محبوب ترين بقعه در زمين

امام باقر(عليه السلام) :

مَا خَلَقَ اللَّهُ ـ عَزَّ وَ جَلَّ ـ بُقْعَةً فِي الاَْرْضِ أَحَبَّ إِلَيْهِ مِنْهَا، ثُمَّ أَوْمَأَ بِيَدِهِ نَحْوَ الْکَعْبَةِ... .

خداوند هيچ بقعه اي را بر روي زمين محبوبتر از آن نيافريد. (اين سخنان را در حالي بيان کرد که با دستش به سوي کعبه اشاره مي کرد.)  (3)

کعبه، بناي مردمي و محلّ رجوع مردم:

{ وَإِذْ جَعَلْنَا الْبَيْتَ مَثَابَةً لِلنَّاسِ وَأَمْناً...} .(4)

 (به ياد آوريد) هنگامي را که خانه کعبه را محلّ بازگشت و مرکز امن و امان براي مردم قرار داديم.

{ إِنَّ أَوَّلَ بَيْت وُضِعَ لِلنَّاسِ لَلَّذِي بِبَکَّةَ مُبَارَکاً وَهُديً لِلْعَالَمِينَ} .(5)

نخستين خانه اي که براي مردم

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1  . بقره : 144

2  . وسائل الشيعه، ج4، ص303

3  . کافي، ج4، ص239

4  . بقره : 125

5  . آل عمران : 96

12

قرار داده شد، همان است که در سرزمين مکه است، که پربرکت ومايه هدايت جهانيان است.

{ جَعَلَ اللهُ الْکَعْبَةَ الْبَيْتَ الْحَرَامَ قِيَاماً لِلنَّاسِ...} .(1)

خداوند، کعبه ـ بيت الحرام ـ را وسيله براي استواري و سامان بخشيدن به کار مردم قرار داد.

قيد للناس در سه آيه بالا و نيز قيد للعالمين در آيه 96 آل عمران، بيانگر مردمي و عمومي و جهاني بودن خانه خدا است. آري، کعبه سفره معنوي آماده براي
همه مردم; اعم از کافر و مسلمان است، اما کساني توفيق استفاده از آن را پيدا مي کنند که همانند کعبه به فضيلت توحيد آراسته و از شرک و کفر و طغيان پيراسته باشند.

کعبه، پاک و مطهّر از آلودگي ها:

{ ...وَ عَهِدْنَا إِلَي إِبْرَاهِيمَ وَإِسْمَاعِيلَ أَنْ طَهِّرَا بَيْتِي...} .(2)

و ما به ابراهيم و اسماعيل امرکرديم که: خانه مرا پاک و پاکيزه نماييد.

تطهير خانه خدا مي تواند به اين معنا باشد که ابراهيم و اسماعيل(عليهما السلام) مأمور شدند کعبه را از آلودگي هايي که مشرکان قبلا، در اطراف آن ايجاد کرده بودند پاک سازي نمايند. بنا به عقيده برخي مفسران، کعبه پيش از آنکه در دست ابراهيم و اسماعيل(عليهما السلام) قرار گيرد در اختيار مشرکان بوده و آنها نظافت را رعايت نمي کردند.

و نيز تطهير کعبه مي تواند به اين معنا باشد که ابراهيم و اسماعيل(عليهما السلام) موظّف شدند کعبه را بر اساس طهارت، تقوا و اخلاص بنا نمايند آنگونه که حق تعالي مي فرمايد:

{ أَ فَمَنْ أَسَّسَ بُنْيَانَهُ عَلَي تَقْوَي مِنْ اللهِ وَ رِضْوَان خَيْرٌ أَمْ مَنْ أَسَّسَ بُنْيَانَهُ عَلَي شَفَا جُرُف هَار فَانْهَارَ بِهِ فِي نَارِ جَهَنَّمَ...} .(3)

آيا کسي که شالوده آن را بر تقواي الهي و خشنودي او بناکرده، بهتر است، يا کسي که اساس آن را بر کنار پرتگاهِ سستي نهاده که ناگهان

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1  . مائده : 97

2  . بقره : 125

3  . توبه : 109

13

در آتش دوزخ فرو مي ريزد؟! (1)

در هر حال، کعبه بنايي است که از هرگونه آلودگي و ناخالصي پاک و مطهّر است; چرا که پاکي و طهارت کعبه، خواست صاحب آن; خداوند تبارک و تعالي است.

کعبه، ساخته شده بر اساس خلوص و توحيد محض:

{ وَ إِذْ بَوَّأْنَا لاِِبْرَاهِيمَ مَکَانَ الْبَيْتِ أَنْ لاَ تُشْرِکْ بِي شَيْئاً...} .(2)

 (به خاطر بياور) هنگامي را که جاي خانه (کعبه) را براي ابراهيم آماده ساختيم (تا خانه را بنا کند; و به او گفتيم) چيزي را همتاي من قرار مده.

عمده ترين فضيلت کعبه اين است که اين خانه، خانه توحيد است و هيچ انگيزه غير الهي در پيدايش و بقا و دوام آن نقش نداشته و نخواهد داشت و تنها رنگي که اين خانه برخود پذيرفت، رنگ توحيد وخدايي است:

{ صِبْغَةَ اللهِ وَ مَنْ أَحْسَنُ مِنْ اللهِ صِبْغَةً...} .(3)

رنگ خدايي (بپذيريد; رنگ ايمان و توحيد و اسلام) و چه رنگي از رنگ خدايي بهتر است؟ و اين است رمز عظمت و فضيلت اين خانه خدايي...

کعبه، وسيله آزمون اوّلين و آخرين

امير مؤمنان علي(عليه السلام) فرمود:

أَ لا تَرَوْنَ أَنَّ اللَّهَ جَلَّ ثَنَاؤُهُ اخْتَبَرَ الاَْوَّلِينَ مِنْ لَدُنِ آدَمَ إِلَي الاْخِرِينَ مِنْ هَذَا الْعَالَمِ بِأَحْجَار لا تَضُرُّ وَ لا تَنْفَعُ وَ لا تُبْصِرُ وَ لا تَسْمَعُ فَجَعَلَهَا بَيْتَهُ الْحَرَامَ الَّذِي جَعَلَهُ لِلنَّاسِ قِيَاماً... .

آيا نمي بينيد که خداوند پيشينيان را از زمان حضرت آدم(عليه السلام) تا آخرين انسان هاي اين عالم، بهوسيله سنگ هايي آزمودکه نه زيان مي رساند و نه سود، نه مي بيند و نه مي شنود، پس آن ها را خانه خويش (بيت الله الحرام) قرارداده که مايه استواري مردم است. (4)

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1  . مجمع البيان، ج1 و 2، ص385

2  . حج : 26

3  . بقره : 138

4  . نهج البلاغه، خ192

14

کعبه، تجسم عظمت، شرافت وبخشش خداوند

پيامبر خدا(صلي الله عليه وآله) آنگاه که پيرامون کعبه طواف کرد و به رکن يماني رسيد، سرش را به سوي کعبه بلند کرد و گفت:

الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي شَرَّفَکِ وَ عَظَّمَکِ ; سپاس خداي را که تو را شرافت و عظمت بخشيد. (1)

کعبه سفره معنوي آماده براي همه مردم; اعم از کافر و مسلمان است، اما کساني توفيق استفاده از آن را پيدا مي کنند که همانند کعبه به فضيلت توحيد آراسته و از شرک و کفر و طغيان پيراسته باشند.

کعبه، خانه آزاد، در امان از حوادث روزگار و قهر جباران و غير قابل تملک براي بندگان:

{ ...وَلْيَطَّوَّفُوا بِالْبَيْتِ الْعَتِيقِ...} ،(2){ ثُمَّ مَحِلُّهَا إِلَي الْبَيْتِ الْعَتِيقِ...} .(3)

عتيق، در دو معناي قدمت و حريّت به کار مي رود.(4)

امام صادق(عليه السلام) : خانه خدا از آن رو عتيق ناميده شد که از غرق شدن آزاد و در امان است.

امام باقر(عليه السلام) : فلسفه نامگذاري خانه خدا به عتيق، آن است که اين خانه آزاد است و در تملّک آدميان در نمي آيد. (5)

امام صادق(عليه السلام) : خداي ـ عزّ و جلّ ـ در روز طوفان نوح، همه زمين را غرق کرد، جز بيت الله را و از آن روز خانه خدا عتيق ناميده شد; زيرا از غرق شدن آزاد گرديد...  .(6)

امام باقر(عليه السلام) : خداوند در زمين، خانه اي که صاحب و ساکن نداشته باشد قرار نداده است; مگر اين خانه (کعبه) که صاحب و مالکي جز خداي ـ عزّ و جلّ ـ ندارد. (7)

وبالاخره شکست و نابودي لشکر فيل سواران، که داستانش در سوره فيل آمده، نشانه آزاد بودن کعبه از قهر جباران و ستمگران است.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1  . الحج والعمره في الکتاب والسنه، ص77

2  . حج : 29

3  . حج : 33

4  . المصباح المنير; مفردات راغب.

5  . نورالثقلين، ج3، صص494 و 495، ح114 ـ 110

6  . علل الشرايع، ج2، ص 399، ح5

7  . کافي، ج4، ص189

15

قدمت و پيشينه کعبه

{ إِنَّ أَوَّلَ بَيْت وُضِعَ لِلنَّاسِ لَلَّذِي بِبَکَّةَ...} .(1)

نخستين خانه اي که براي مردم (ونيايش خداوند) قرار داده شد، همان است که در سرزمين مکّه واقع شده.

طبق برخي روايات که ازمعصومين(عليهم السلام)نقل شده، کعبه نخستين بنايي است که در زمين پديد آمد و اين دسته از روايات مي گويد: پيدايش آن در زمين همزمان بود با هبوط آدم(عليه السلام) به زمين و طبق بعضي ديگر از روايات، قبل از کعبه بناهاي زيادي وجود داشته اما کعبه اولين خانه مبارک، هدايت بخش و مردمي در زمين است.(2)

علاوه بر آيه بالا، در دو آيه 29 و 33 از سوره حج نيز از خانه خدا با وصف العتيق ياد شده است:

{ ...وَلْيَطَّوَّفُوا بِالْبَيْتِ الْعَتِيقِ...} ،(3){ ثُمَّ مَحِلُّهَا إِلَي الْبَيْتِ الْعَتِيقِ...} .(4)

و عتيق به هر چيزي گفته مي شود که داراي تقدّم زماني و مکاني يا رتبه اي باشد.(5)

کعبه، راه مغفرتِ خدا

امام صادق(عليه السلام) :

هَذَا بَيْتٌ اسْتَعْبَدَ اللَّهُ بِهِ خَلْقَهُ... وَطَرِيقٌ يُؤَدِّي إِلَي غُفْرَانِهِ .

اين خانه اي است که خداوند به سبب آن بندگانش را به عبادت فراخواند... و آن، راهي به سوي آمرزش است. (6)

کعبه، جايگاه پيامبران الهي

امام صادق(عليه السلام) :

هَذَا بَيْتٌ اسْتَعْبَدَ اللَّهُ بِهِ خَلْقَهُ... وَجَعَلَهُ مَحَلَّ أَنْبِيَائِهِ .

اين خانه اي است که خداوند به سبب آن، بندگانش را به عبادت فراخواند... و آن را جايگاه پيامبرانش قرار داد. (7)

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1  . آل عمران : 96

2  . مجمع البيان، ج1 و2، ص797

3  . حج : 29

4  . حج : 33

5  . مفردات راغب.

6  . کافي، ج4، ص197

7  . همان.

16

کعبه، مرکز و مجمع سودهاي سرشار دنيايي و آخرتي

{ وَ إِذْ بَوَّأْنَا لاِِبْرَاهِيمَ مَکَانَ الْبَيْتِ... وَأَذِّنْ فِي النَّاسِ بِالْحَجِّ يَأْتُوکَ...} ، { ...لِيَشْهَدُوا مَنَافِعَ لَهُمْ...} .(1)

 (به خاطر بياور، زماني را که جاي خانه (کعبه) را براي ابراهيم آماده ساختيم (تا خانه را بنا کند و به او گفتيم:) و مردم را دعوت عمومي به حج کن... تا شاهد منافع گوناگون خويش (در اين برنامه حيات بخش) باشند.

پيامبر خدا(صلي الله عليه وآله) فرمود:

مَنْ أَرَادَ الدُّنْيَا وَالاْخِرَةَ فَلْيَؤُمَّ هَذَا الْبَيْتَ .

هر کس دنيا و آخرت مي خواهد، پس آهنگ اين خانه (کعبه) کند. (2)

کعبه، مرکز آيات روشن الهي

{ إِنَّ أَوَّلَ بَيْت وُضِعَ لِلنَّاسِ لَلَّذِي بِبَکَّةَ...} .(3)

نخستين خانه اي که براي مردم (ونيايش خداوند) قرار داده شد، همان است که در سرزمين مکه است.

{ فِيهِ آيَاتٌ بَيِّنَاتٌ مَقَامُ إِبْرَاهِيمَ...} .(4)

در آن نشانه هاي روشن (مانند) مقام ابراهيم است.

کعبه به مقتضاي اينکه خانه هدايت است، مرکز آيه ها و نشانه هاي روشن الهي

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1  . حج : 28 ـ 26

2  . کافي، ج4، ص 381

3  . آل عمران : 96

4  . آل عمران : 97

17

است. اين آيات و نشانه ها مي تواند تمام مشاعر و اماکن مرتبط با اين بناي مقدس باشد اما در ميان همه اين نشانه هاي روشن، مقام ابراهيم(عليه السلام) است; سنگي که اثر پاي ابراهيم خليل(عليه السلام) روي آن موجود مي باشد و از اهميت ويژه اي برخوردار است و لذا خداي تعالي در ميان همه آنها اين يکي را به خصوص ذکر کرد.

کعبه، مرکز و محور ياد خدا:

{ وَ إِذْ بَوَّأْنَا لاِِبْرَاهِيمَ مَکَانَ الْبَيْتِ... وَأَذِّنْ فِي النَّاسِ بِالْحَجِّ يَأْتُوکَ... وَيَذْکُرُوا اسْمَ اللهِ فِي أَيَّام مَعْلُومَات عَلَي مَا رَزَقَهُمْ مِنْ بَهِيمَةِ الاَْنْعَامِ...} .(1)

 (به خاطر بياور) زماني را که جاي خانه (کعبه) را براي ابراهيم آماده ساختيم (تا آن را بنا کند و به او گفتيم:) و مردم را دعوت عمومي به حج کن(تا)درايام معيّني نام خدا را بر چهارپاياني که به آنان داده ـ به هنگام قرباني کردن ـ ببرند). 

کعبه، مقدس و داراي حرمت ويژه است:

{ ...وَ لاَ آمِّينَ الْبَيْتَ الْحَرَامَ...} .(2)

{ رَبَّنَا إِنِّي أَسْکَنتُ مِنْ ذُرِّيَّتِي بِوَاد غَيْرِ ذِي زَرْع عِنْدَ بَيْتِکَ الْمُحَرَّمِ...} .(3)

در دو آيه 2 و 97 سوره مائده، کعبه با وصف الحرام و در آيه 37 سوره ابراهيم با وصف المحرّم آمده که بيانگر حرمت و قداست خاص آن مي باشد.

حرام و محرّم بودنِ کعبه به اين معني است کساني که فکر و انديشه و عملشان پليد و ناپاک است (کافران و مشرکان) نبايد وارد آن و سرزمين اطرافش شوند و هيچ کس; اعم از مسلمان و غير مسلمان، حق هيچ گونه هتک حرمت،ارتکاب خلاف و سلب امنيت از کسي يا چيزي را ندارد و اگر کسي چنين کند کيفر او مضاعف خواهد بود:

{ ...وَالْمَسْجِدِالْحَرامِ الَّذِي جَعَلْناهُ لِلنّاسِ سَواءً الْعاکِفُ فِيهِ وَ الْبادِ وَ مَنْ يُرِدْ فِيهِ بِإِلْحاد بِظُلْم نُذِقْهُ مِنْ

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1  . حج : 28 ـ 26

2  . مائده : 2

3  . ابراهيم : 37

18

عَذاب أَلِيم} .(1)

 ... و (کساني که مردم را از رفتن به) مسجدالحرام، که آن را براي همه مردم برابر قرار داديم، مانع شوند; چه کساني که در آنجا زندگي مي کنند يا از نقاط دور وارد مي شوند (مستحق عذاب دردناک اند) و هر کس بخواهد در اين سرزمين از راه حق منحرف گردد و دست به ستم زند، ما از عذابي دردناک به او مي چشانيم.

و اين است معناي قداست و حرمت ويژه خانه خدا.

کعبه، محور مقدّسات

{ إِنَّ عِدَّةَ الشُّهُورِ عِنْدَ اللهِ اثْنا عَشَرَ شَهْراً فِي کِتابِ اللهِ يَوْمَ خَلَقَ السَّماواتِ وَ اْلأَرْضَ مِنْها أَرْبَعَةٌ حُرُمٌ...} .(2)

تعداد ماهها نزد خداوند در کتاب الهي، از آن روز که آسمانها و زمين را آفريد، دوازده ماه است; که چهار ماه از آن ماهِ حرام است; (وجنگ در آن ممنوع مي باشد)...

از امام باقر(عليه السلام) روايت شده که فرمود:

... خداوند هيچ بقعه اي را خلق نکرد که برايش محبوب تر از اين باشد ـ با دست خود به کعبه اشاره کرد ـ و به احترام اين کعبه خداوند ماه هاي حرام را محترم شمرد; 3 ماه متوالي براي حج: شوال، ذي قعده و ذي حجه و يک ماه رجب، جدا براي عمره (مفرده) . (3)

کعبه، محور حج و مناسک آن

{ إِنَّ الصَّفا وَ الْمَرْوَةَ مِنْ شَعائِرِ اللهِ فَمَنْ حَجَّ الْبَيْتَ أَوِ اعْتَمَرَ فَلا جُناحَ عَلَيْهِ أَنْ يَطَّوَّفَ بِهِما...} .(4)

صفا و مروه از شعائر (و نشانه هاي) خداست; بنابراين، کساني که حجّ خانه خدا و يا عمره گزارند، مانعي نيست که بر آن دو طواف کنند (سعي صفا و مروه انجام دهند).

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1  . حج : 25

2  . توبه: 36

3  . نور الثقلين، ج3، ص215، ح319

4  . بقره : 158

19

{ وَللهِِ عَلَي النَّاسِ حِجُّ الْبَيْتِ مَنْ اسْتَطَاعَ إِلَيْهِ سَبِيلا...} .(1)

و براي خدا بر مردم است که حجّ خانه خدا کنند; آنان که توانايي رفتن به سوي خانه را دارند.

{ وَ إِذْ بَوَّأْنَا لاِِبْرَاهِيمَ مَکَانَ الْبَيْتِ... وَأَذِّنْ فِي النَّاسِ بِالْحَجِّ يَأْتُوکَ...} .(2)

 (به خاطر بياور) زماني را که جاي خانه (کعبه) را براي ابراهيم آماده ساختيم (تا خانه را بنا کند و به او گفتيم:) و مردم را به حج فرا خوان.

کعبه، مايه استواري و سامان يافتن زندگي و مانع نابودي انسان ها

{ جَعَلَ اللهُ الْکَعْبَةَ الْبَيْتَ الْحَرَامَ قِيَاماً لِلنَّاسِ...}.(3)

خداوند کعبه ـ بيت الحرام ـ را وسيله اي براي استواري و سامان بخشيدن به کار مردم قرار داد.

از اهل بيت(عليهم السلام) نقل شده که در تفسير آيه بالا فرمودند:

مادام که کعبه وجود داشته باشد و مردم به سويش روند و حج گزارند، نابود نمي شوند و هرگاه کعبه نابود شود و مردم حج را ترک کنند، نابود خواهند شد. (4)

کعبه، مرکز و پايگاه اقامه نماز:

{ رَبَّنَا إِنِّي أَسْکَنتُ مِنْ ذُرِّيَّتِي بِوَاد غَيْرِ ذِي زَرْع عِنْدَ بَيْتِکَ الْمُحَرَّمِ رَبَّنَا لِيُقِيمُوا الصَّلاَةَ...} .(5)

(ابراهيم(عليه السلام) گفت:) پروردگارا! من بعضي از فرزندانم را کنار خانه اي که حرم توست ساکن ساختم تا نماز را به پا دارند. (6)

کعبه، خانه اي مخصوص طواف و اعتکاف

{ ...وَ عَهِدْنَا إِلَي إِبْرَاهِيمَ وَإِسْمَاعِيلَ أَنْ طَهِّرَا بَيْتِي لِلطَّائِفِينَ وَالْعَاکِفِينَ

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1  . آل عمران : 97

2  . حج : 26 و 27

3  . مائده : 97

4  . مجمع البيان، ج3 و 4، ص382

5  . ابراهيم : 37

6  . نيز نکـ : بقره : 125 و حج : 26

20

وَالرُّکَّعِ السُّجُودِ} .(1)

و ما به ابراهيم و اسماعيل فرمان داديم که: خانه مرا براي طواف کنندگان و معتکفان و نمازگزاران پاک و طاهر گردان.

اين مطلب که کعبه خانه اي است مخصوص طواف و اعتکاف و نماز، در سوره حج، آيه 126 هم مورد تأکيد قرار گرفته است.

طواف پيرامون کعبه، موجب بخشش گناهان و امنيت از عذاب الهي است

از پيامبر خدا(صلي الله عليه وآله) نقل است که فرمود:

...فَإِذَا طُفْتَ بِالْبَيْتِ أُسْبُوعاً کَانَ لَکَ بِذَلِکَ عِنْدَ اللَّهِ عَهْدٌ وَ ذِکْرٌ يَسْتَحْيِي مِنْکَ رَبُّکَ أَنْ يُعَذِّبَکَ بَعْدَهُ... فَإِذَا طُفْتَ بِالْبَيْتِ أُسْبُوعاً لِلزِّيَارَةِ وَ صَلَّيْتَ عِنْدَ الْمَقَامِ رَکْعَتَيْنِ ضَرَبَ مَلَکٌ کَرِيمٌ عَلَي کَتِفَيْکَ فَقَالَ أَمَّا مَا مَضَي فَقَدْ غُفِرَ لَکَ فَاسْتَأْنِفِ الْعَمَلَ فِيمَا بَيْنَکَ وَ بَيْنَ عِشْرِينَ وَ مِائَةِ يَوْم .

وقتي خانه خدا را هفت بار طواف کردي، نزد خداوند پيمان و يادي خواهي داشت که از آن پس پروردگار شرم مي کند تو را عذاب نمايد... و چون هفت بار گرد خانه طواف زيارت کردي و دو رکعت نماز نزد مقام ابراهيم گزاردي، فرشته اي بزرگوار بر دوش تو مي زند و مي گويد: اما گناهان گذشته ات آمرزيده شد، از امروز تا صد و بيست روز آينده، اعمالت را از سر گير. (2)

واردشونده به کعبه، مورد اکرام خداست:

ابو عبيده گويد: به امام صادق(عليه السلام) عرض کردم: چرا براي صروره (کسي که حج اول اوست) مستحب است وارد کعبه شود ولي براي کسي که قبلا حج انجام داده مستحب نيست؟ فرمود:

لاَِنَّ الصَّرُورَةَ قَاضِي فَرْض مَدْعُوّ إِلَي حَجِّ بَيْتِ اللَّهِ فَيَجِبُ أَنْ يَدْخُلَ الْبَيْتَ الَّذِي دُعِيَ إِلَيْهِ لِيُکْرَمَ فِيهِ .

براي اينکه صروره حج واجب را ادا مي کند، به حج خانه خدا دعوت شده

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1  . بقره : 125

2  . من لايحضره الفقيه، ج2، ص202 ; (الحج والعمره في الکتاب والسنه، ص149)

21

است. پس بايد وارد خانه اي شود که به سوي آن دعوت شده تا در آنجا مورد اکرام قرار گيرد. (1)

ورود به کعبه، ورود در رحمت خدا و خروج از آن، خروج از گناه است و...

از امام باقر(عليه السلام) درباره ورود به کعبه پرسيدند، فرمود:

الدُّخُولُ فِيهَا دُخُولٌ فِي رَحْمَةِ اللَّهِ وَالْخُرُوجُ مِنْهَا خُرُوجٌ مِنَ الذُّنُوبِ مَعْصُومٌ فِيمَا بَقِيَ مِنْ عُمُرِهِ مَغْفُورٌ لَهُ مَا سَلَفَ مِنْ ذُنُوبِهَ .

ورود به کعبه، ورود در رحمت خدا و بيرون آمدن از آن، خروج از گناهان است. وارد شونده به کعبه، در باقي مانده عمرش از گناهان مصون مي ماند و گناهان گذشته اش آمرزيده مي شود. (2)

ورود به کعبه سبب خشنودي خداوند و باعث بخشش گناهان است

امام باقر(عليه السلام) فرمود:

الدَّاخِلُ الْکَعْبَةَ يَدْخُلُ وَ اللَّهُ رَاض عَنْهُ وَ يَخْرُجُ عُطُلاً مِنَ الذُّنُوبِ .

وارد شونده به کعبه، در حالي وارد مي شود که خداوند از او راضي است و پاک از گناهان بيرون مي آيد. (3)

ورود به کعبه، ورود در حسنه و سبب خروج از گناه است

پيامبر خدا(صلي الله عليه وآله) :

مَنْ دَخَلَ الْبَيْتَ دَخَلَ فِي حَسَنَة وَ خَرَجَ مِنْ سَيِّئَة مَغْفُوراً لَهُ .

هرکس به درون کعبه رود، دريک حسنه وارد و از يک گناه آمرزيده بيرون مي آيد. (4)

امام باقر(عليه السلام) : ورود به کعبه، ورود در رحمت خدا و بيرون آمدن از آن، خروج از گناهان است.

کعبه، خانه اي که بنيانگذار و متولّي آن دو تن از انبياي الهي بودند:

{ وَإِذْ يَرْفَعُ إِبْرَاهِيمُ الْقَوَاعِدَ مِنْ

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1  . علل الشرايع، ص450، ح1

2  . الحج والعمره في الکتاب والسنه، ص78

3  . الحج والعمره في الکتاب والسنه، ص78

4  . الحج والعمره في الکتاب والسنه، ص78

22

الْبَيْتِ وَإِسْمَاعِيلُ...} .(1)

 (و به ياد آوريد) هنگامي را که ابراهيم و اسماعيل، پايه هاي کعبه را بالا مي بردند.

{ وَإِذْ بَوَّأْنَا لاِِبْرَاهِيمَ مَکَانَ الْبَيْتِ أَنْ لاَ تُشْرِکْ بِي شَيْئاً وَطَهِّرْ بَيْتِي لِلطَّائِفِينَ وَالْقَائِمِينَ وَالرُّکَّعِ السُّجُودِ} .(2)

 (و به خاطر بياوريد) زماني را که جاي خانه (کعبه) را براي ابراهيم آماده ساختيم (تا خانه را بنا کند و به او گفتيم): چيزي را همتاي من قرار مده و خانه ام را براي طواف کنندگان و قيام کنندگان و سجود کنندگان پاک ساز.

{ ...وَ عَهِدْنَا إِلَي إِبْرَاهِيمَ وَإِسْمَاعِيلَ أَنْ طَهِّرَا بَيْتِي لِلطَّائِفِينَ وَالْعَاکِفِينَ وَالرُّکَّعِ السُّجُودِ} .(3)

وما به ابراهيمواسماعيل(عليهما السلام) امر کرديم که: خانه مرا براي طواف کنندگان و مجاوران ورکوع کنندگان و سجده کنندگان پاک و پاکيزه کنيد.

زيارت کعبه بر توانمندان واجب و ترک آن مستلزم کفر است

{ وَللهِِ عَلَي النَّاسِ حِجُّ الْبَيْتِ مَنْ اسْتَطَاعَ إِلَيْهِ سَبِيلا وَ مَنْ کَفَرَ فَإِنَّ اللهَ غَنِيٌّ عَنْ الْعَالَمِينَ} .(4)

و براي خدا بر مردم است که آهنگ خانه او کنند; آنانکه توانايي رفتن به سوي کعبه را دارند، و هرکس کفر ورزد (و حج را ترک کند، به خود زيان رساند) خداوند از همه جهانيان بي نياز است.

تعطيلي کعبه ممنوع و ترک زيارتش سبب نابودي انسانها است

پيامبر خدا(صلي الله عليه وآله) فرمود:

إِذَا تَرَکَتْ أُمَّتِي هَذَا الْبَيْتَ أَنْ تَؤُمَّهُ لَمْ تُنَاظَرْ .

هرگاه امتم قصد آمدن به زيارت خانه خداراترک کنند، مهلت داده نخواهد شد.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1  . بقره : 127

2  . حج : 26

3  . بقره : 125

4  . آل عمران : 97

23

امير مؤمنان، علي(عليه السلام) :

اللَّهَ اللَّهَ فِي بَيْتِ رَبِّکُمْ فَلا يَخْلُو مِنْکُمْ مَا بَقِيتُمْ فَإِنَّهُ إِنْ تُرِکَ لَمْ تُنَاظَرُو .

خدا را، خدا را درباره خانه خدايتان (در نظر بگيريد)! تا هستيد مبادا که از شما خالي باشد. اگر زيارت خانه خدا ترک شود، مهلت داده نخواهيد شد.

راوي گويد: درحضور امام باقر(عليه السلام) خانه خدا را ياد کردم، حضرت فرمود:

لَوْ عَطَّلُوهُ سَنَةً وَاحِدَةً لَمْ يُنَاظَرُو .

اگريک سال ترکش کنند مهلت داده نخواهند شد. (1)

امام باقر(عليه السلام) فرمود: وصيت امير مؤمنان(عليه السلام) چنين است:

لا تَتْرُکُوا حَجَّ بَيْتِ رَبِّکُمْ فَتَهْلِکُو .

حج خانه پروردگارتان را ترک نکنيد که هلاک خواهيد شد. (2)

حج خانه خدا، با نيت خالص و مال پاک، همنشيني با پيامبران، صدّيقان، شهيدان و صالحان در ملکوت اعلي است

امام صادق(عليه السلام) فرمود:

لَمَّا حَجَّ مُوسَي(عليه السلام) نَزَلَ عَلَيْهِ جَبْرَئِيلُ(عليه السلام)فَقَالَ لَهُ مُوسَي: يَا جَبْرَئِيلُ، مَا لِمَنْ حَجَّ هَذَاالْبَيْتَ بِلا نِيَّة صَادِقَة وَلاَنَفَقَة طَيِّبَة... قَالَ: فَرَجَعَ إِلَي اللَّهِ تَعَالَي فَأَوْحَي اللَّهُ إِلَيْهِ: قُلْ لَهُ أَجْعَلُهُ فِي الرَّفِيقِ الاَْعْلَي مَعَ النَّبِيِّينَ وَ الصِّدِّيقِينَ وَالشُّهَدَاءِ وَالصَّالِحِينَ وَحَسُنَ أُولَئِکَ رَفِيق .

چون موسي(عليه السلام) حج گزارد، جبرئيل(عليه السلام)بر او نازل شد. موسي(عليه السلام)به او گفت: ...کسي که با نيت خالص وخرجي پاک وحلال اين خانه را زيارت کند، پاداشش چيست؟ جبرئيل به سوي خدا بازگشت. خداوند وحي کرد که بگو: او را در ملکوت اعلي، با پيامبران، صديقان، شهيدان و صالحان همراه مي کنيم و اينان چه رفيقان و همراهان

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1  . الحج والعمره في الکتاب والسنه، صص 171 و172

2  . همان، ص167

24

نيک اند. (1)

کعبه، نخستين نقطه آفريده شده در زمين:

{ إِنَّ أَوَّلَ بَيْت وُضِعَ لِلنَّاسِ لَلَّذِي بِبَکَّةَ...} .(2)

نخستين خانه اي که براي مردم قرار داه شد، همان است که در سرزمين مکه است.

از امام صادق(عليه السلام) نقل است که فرمود:

چون خداي تعالي خواست زميني بيافريند، همه آن را در جايگاه و مکان کعبه جمع کرد، سپس آن را کوهي از کف قرار داد و پس از آن، زميني را از زير آن گسترانيد و اين است (معناي) سخن خداي ـ عزّ و جلّ ـ که فرمود: { إِنَّ أَوَّلَ بَيْت وُضِعَ...}  .(3)

مکان کعبه برگزيده خدا از زمين

امام صادق(عليه السلام) فرمود:

أَنَّ اللَّهَ اخْتَارَ مِنْ کُلِّ شَيْء شَيْئاً وَاخْتَارَ مِنَ الاَْرْضِ مَوْضِعَ الْکَعْبَةِ .

خداي ـ عزّوجلّ ـ از هر چيزي، چيزي را برگزيد و از زمين جايگاه کعبه را. (4)

نگاه به کعبه سبب باز شدن درهاي آسمان و اجابت دعا است

از پيامبر گرامي(صلي الله عليه وآله) نقل شده که فرمود:

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1  . الحج والعمره في الکتاب والسنه، ص151

2  . آل عمران : 96

3  . تفسير برهان، ج1، ص 300، ح19

4  . من لايحضره الفقيه، ج2، ص243، ح2306

25

تُفْتَحُ أَبْوابَ السَّماءُ وَيُسْتَجابُ الدُّعاءِ فِي أَرْبَعَةَ مَواطِنَ... وَ عِنْدَ رُؤْيَةِ الْکَعْبَةِ .(1)

در چهار مورد درهاي آسمان گشوده مي شود و دعا مستجاب مي گردد... يکي هنگام ديدن کعبه است.

نگاه به کعبه، سبب جلب رحمت خدااست

امير مؤمنان(عليه السلام) فرمود:

إِذَا خَرَجْتُمْ حُجَّاجاً إِلَي بَيْتِ اللَّهِ فَأَکْثِرُوا النَّظَرَ إِلَي بَيْتِ اللَّهِ فَإِنَّ لِلَّهِ مِائَةً وَ عِشْرِينَ رَحْمَةً عِنْدَ بَيْتِهِ الْحَرَامِ سِتُّونَ لِلطَّائِفِينَ وَ أَرْبَعُونَ لِلْمُصَلِّينَ وَعِشْرُونَ لِلنَّاظِرِينَ .(2)

هرگاه براي حجّ خانه خدا بيرون شديد، به کعبه بسياربنگريد; زيرا خدا را صد وبيست رحمت در کنار خانه خويش است: شصت رحمت براي طواف کنندگان، چهل رحمت براي نمازگزاران و بيست رحمت براي نگاه کنندگان.

نگاه به کعبه عبادت است

پيامبر خدا(صلي الله عليه وآله) فرمود:

النَّظَرُ إِلَي الْکَعْبَةِ عِبَادَةٌ .

نگاه به کعبه عبادت است. (3)

و نيز فرمود:

النَّظَرُ إِلَي الْکَعْبَةِ حُبّاً لَهَا عِبَادَةٌ... .

نگاه به کعبه از روي عشق به آن، عبادت است. (4)

نگاه به کعبه موجب افزايش حسنات و ارتقاي درجات معنوي است

امام صادق(عليه السلام) فرمود:

مِنْ أَيْسَرِ مَا يُعْطَي مَنْ يَنْظُرُ إِلَي الْکَعْبَةِ أَنْ يُعْطِيَهُ اللَّهُ بِکُلِّ نَظْرَة حَسَنَةً وَ تُمْحَي عَنْهُ سَيِّئَةٌ وَ تُرْفَعُ لَهُ دَرَجَةٌ .

کمترين پاداش براي نگاه به کعبه آن است که خداوند براي هر نگاه حسنه مي بخشد و گناهي مي زدايد و

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1  . السنن الکبري، ج3، ص502 ، ح6460

2  . وسائل الشيعه، ج13، ص 264 ; خصال صدوق، ج2، ص616

3  . الجامع الصغير، ج2، ص681، ح932

4  . المحاسن، ج1، ص145، ح200

26

درجه اي بر مقامش مي افزايد. (1)

نگاه به کعبه سبب در امان ماندن از اندوه دنيا و آخرت است

امام صادق(عليه السلام) فرمود:

مَنْ نَظَرَ إِلَي الْکَعْبَةِ بِمَعْرِفَة فَعَرَفَ مِنْ حَقِّنَا وَ حُرْمَتِنَا مِثْلَ الَّذِي عَرَفَ مِنْ حَقِّهَا وَ حُرْمَتِهَا غَفَرَ اللَّهُ لَهُ ذُنُوبَهُ وَکَفَاهُ هَمَّ الدُّنْيَا وَ الاْخِرَةِ .(2)

هرکس از روي معرفت و شناخت، به کعبه نگاه کند و حق و حرمت ما را مثل همان که از حق و حرمت کعبه مي شناسد، بشناسد، خداوند گناهانش را مي آمرزد و او را از اندوه دنيا و آخرت کفايت مي کند.

نگاه به کعبه گناهان را محو مي کند

از پيامبر(صلي الله عليه وآله) نقل شده که فرمود:

النَّظَرُ إِلَي الْکَعْبَةِ حُبّاً لَهَا عِبَادَةٌ وِيَهْدِمُ الْخَطَايَا هَدْم .

نگاه به کعبه از روي عشق به آن، عبادت است و خطاها را کاملا از ميان مي برد. (3)

امام صادق(عليه السلام) فرمود:

مَنْ نَظَرَ إِلَي الْکَعْبَةِ لَمْ يَزَلْ تُکْتَبُ لَهُ حَسَنَةٌ وَ تُمْحَي عَنْهُ سَيِّئَةٌ حَتَّي يَنْصَرِفَ بِبَصَرِهِ عَنْهَ .

هرکس به کعبه بنگرد، پيوسته براي او حسنه نوشته مي شود و گناه از او محو مي گردد تا آنگاه که نگاهش را از کعبه برگيرد. (4)

فضايل ارکان، اماکن واشياي پيرامون کعبه

الف ـ حجرالأسود:

* دست راست خدا در زمين:

پيامبر خدا(صلي الله عليه وآله) فرمود:

ـ اَلْحَجَرُ يَمِينُ اللهِ فِي أَرْضِهِ فَمَنْ مَسَحَهُ مَسَحَ يَدَ اللهِ .

حجرالأسود دست راست خدا در زمين است، هرکس آن را لمس کند دست خدا را مسح کرده است.

ـ اَلْحَجَرُ يَمِينُ اللهِ فِي الاْرْضِ

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1  . المحاسن، ج1، ص145، ح201

2  . کافي، ج4، ص241، ح6

3  . المحاسن، ج1، ص145، ح200

4  . کافي، ج4، ص240

27

يُصافِحُ بِهِ عِادَهُ .

حجر دست راست خدا در زمين است که با آن با بندگانش دست مي دهد و مصافحه مي کند.

ـ اَلْحَجَرُ يَمِينُ اللهِ فِي الاْرْضِ فَمَنْ مَسَحَ يَدَهُ عَلَي الْحَجَرِ فَقَدْ بايَعَ اللهُ أَنْ لا يُعْصِيهِ .

حجرالأسود دست راست خدا در زمين است، کسي که دست خود را بر آن بکشد، با خدا بيعت کرده که او را نافرماني نکند.

علي(عليه السلام) : خدا را صد وبيست رحمت در کنار خانه خويش است: شصت رحمت براي طواف کنندگان، چهل رحمت براي نمازگزاران و بيست رحمت براي نگاه کنندگان.

ـ اَلْحَجَرُ يَمِينُ اللهِ فَمَنْ شاءَ صافَحَهُ بِه .

حجر دست راست خداست، هر کس بخواهد بهوسيله آن، با خدا مصافحه مي کند. (1)

* سنگي است از بهشت:

پيامبر خدا(صلي الله عليه وآله) فرمود:

اَلْحَجَرُ اْلأَسْوَدِ مِنْ حِجارَةِ الْجَنَّةِ .

حجرالاسود ازسنگ هاي بهشت است.

امير مؤمنان، علي(عليه السلام) فرمود:

...هُوَالْحَجَرُالَّذِي نَزَلَ بِهِ آدَمُ مِنَ الْجَنَّةِ .

 (حجرالأسود) سنگي است که آدم آن را از بهشت فرود آورد.

از امام باقر(عليه السلام) درباره حجرالأسود پرسيدند، فرمود:

نَزَلَتْ ثَلاثَةُ أَحْجَار مِنَ الْجَنَّةِ الْحَجَرُ الاَْسْوَدُ اسْتَوْدَعَهُ إِبْرَاهِيمَ(عليه السلام)وَ مَقَامُ إِبْرَاهِيمَ وَ (حَجَرُ بَنِي إِسْرَائِيلَ)، قَالَ أَبُو جَعْفَر(عليه السلام) إِنَّ اللَّهَ اسْتَوْدَعَ إِبْرَاهِيمَ الْحَجَرَ الاَْبْيَضَ وَ کَانَ أَشَدَّ بَيَاضاً مِنَ الْقَرَاطِيسِ فَاسْوَدَّ مِنْ خَطَايَا بَنِي آدَمَ .

سه سنگ از بهشت فرود آمد: حجرالأسود که به وديعت به ابراهيم(عليه السلام)سپرده شد، مقام ابراهيم

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1  . الحجوالعمره في الکتاب والسنه، ص102

28

وسنگ بني اسرائيل. خداوند سنگ سفيد به ابراهيم(عليه السلام) سپرد که سفيدتر از کاغذ بود، پس در نتيجه گناهان فرزندان آدم سياه شد. (1)

* اولين سنگ نهاده شده بر زمين:

علي(عليه السلام) در پاسخ شخص يهودي که از او درباره اولين سنگي که بر روي زمين نهاده شد پرسيد، فرمود:

يَا يَهُودِيُّ أَنْتُمْ تَقُولُونَ: أَوَّلُ حَجَر وُضِعَ عَلَي وَجْهِ الاَْرْضِ الَّذِي فِي بَيْتِ الْمَقْدِسِ وَ کُذِّبْتُمْ، هُوَ الْحَجَرُ الَّذِي نَزَلَ بِهِ آدَمُ مِنَ الْجَنَّةِ... .

شما مي گوييد اوّلين سنگي که بر زمين نهاده شد، سنگ بيت المقدس است و دروغ مي گوييد. اولين سنگ آن است که آدم از بهشت فرود آورد. (2)

ب ـ حطيم

* برترين نقطه روي زمين و با فضيلت ترين مکان براي نماز:

ابوعبيده گويد: به امام صادق(عليه السلام)عرض کردم: آيا نماز در همه جاي حرم يکسان است؟ فرمود: ابوعبيده! نماز در همه جاي مسجدالحرام يکسان نيست. چگونه در همه جاي حرم يکسان باشد؟ پرسيدم: پس کدام بقعه برتر است؟ فرمود: ميان درِ کعبه و حجرالأسود (حطيم).

آن حضرت همچنين فرمود: اگر برايت فراهم شد که همه نمازهاي واجب و غير واجبت را در حطيم بخواني، بخوان; چرا که برترين نقطه روي زمين است.

زراره گويد: از امام(عليه السلام) پرسيدم: مردي در مکه نماز مي خوانَد و رو به قبله مي ايستد ولي مقام ابراهيم را پشت سر خود قرار مي دهد، فرمود: اشکالي ندارد هر جاي مسجد نماز بخواند جلوي مقام يا پشت آن، مي تواند و بهترين جا، حطيم است و حطيم مقابل درِ کعبه است.

راوي گويد: از امام رض(عليه السلام) پرسيدم: کجاي مسجدالحرام براي نماز خواندن برتر است؟ فرمود: حطيم، ميان حجرالاسود و در کعبه...(3)

* مقدس ترين مکان در مسجدالحرام:

امام باقر(عليه السلام) از اصحاب خود پرسيد: آيا مي دانيد کدام قطعه زمين نزد خداوند با

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1  . الحج والعمره في الکتاب والسنه، ص104

2  . الحج والعمره في الکتاب والسنه، ص103

3  . کافي، ج4، ص525، ح2

29

منزلت تر است؟ هيچ يک از اصحاب پاسخي ندادند. خود حضرت فرمود: آن، مکه است که خداوند به عنوان حرم خويش پسنديده و خانه خود را در آن قرار داد. سپس فرمود: آيا
مي دانيد نزد خداوند حرمتِ کدام بقعه مکّه بزرگتر است؟ باز هم کسي پاسخ نداد حضرت فرمود: آن مسجدالحرام است. سپس پرسيد: آيا مي دانيد حرمت کجاي مسجدالحرام عظيم تر است؟ کسي چيزي نگفت، حضرت فرمود: ميان رکنِ حجرالأسود و مقام ابراهيم و درِ کعبه. اين جايگاه، حطيم اسماعيل است، جايي که اندک گوسفندانش را غذا مي داد و در آن نماز مي گزارد.

ابوحمزه ثمالي گويد: امام سجاد(عليه السلام)پرسيد: کدام زمين برتر است؟ گفتم خدا و رسول و فرزند رسولش داناترند. فرمود: بهترين بقعه و زمين، ميان رکن و مقام است.(1)

* محل پذيرش توبه آدم(عليه السلام) :

امام صادق(عليه السلام) فرمود: ...اينجا (حطيم) همان جايي است که توبه آدم پذيرفته شد. (2)

پ ـ مُلتَزَم

* محل اجابت دعا:

پيامبر خدا(صلي الله عليه وآله) فرمود:

ـ هيچ کس دراين ملتزم چيزي از خدا نخواست، مگر اينکه اجابت شد.

ـ ملتزم جايي است که دعا در آن پذيرفته است و هيچ بنده اي چيزي از خدا نخواست مگر اينکه آن را پذيرفت.

ـ آدم هنگامي که فرود آمد هفت بار کعبه را طواف کرد، سپس در مقابل درِ کعبه دو رکعت نماز گزارد، آنگاه به ملتزم آمد وگفت:

اَلّلهُمَّ اِنَّکَ تَعْلَمُ سَرِيرَتِي وَ عَلانِيَتِي فَاقْبَلْ مَعْذِرَتِي وَتَعْلَمُ ما فِي نَفْسِي وَما عِنْدِي فَاغْفِرْ لِي ذُنُوبِي وَتَعْلَمُ حاجَتِي فَاعْطِنِي سُؤْلِي اللَّهُمَّ إِنِّي أَسْأَلُکَ إِيمَانا تُبَاشِرُ بِهِ قَلْبِي وَ يَقِيناً (صَادِقاً) حَتَّي أَعْلَمَ أَنَّهُ لَنْ يُصِيبَنِي إِلاَّ مَاکَتَبْتَ لِي وَالرِّضا بِما رَضِيتَ عَلَيّ .

 

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1  . الحج والعمره في الکتاب والسنه، صص 118 و 119

2  . الحج والعمره في الکتاب والسنه، ص108

30

خداوند به او وحي کرد: اي آدم، دعاهايي کردي و من اجابت کردم، اين گونه دعا را هيچ يک از فرزندانت نخواهد کرد، مگر آنکه اندوه ها و گرفتاري هايش را برطرف سازم و آنچه از دست داده کفاف کنم و تهيدستي را از قلبش بيرون سازم و توانگري را ميان دو چشمش قرار دهم و در پي تجارت هر تاجري براي او تجارت کنم (و سود دهم) و دنيا به حالتِ خوار سراغ او آيد هر چند خودش آن را نخواهد. (1)

* کعبه، محل اقرار به گناهان و درخواست بخشش

امير مؤمنان، علي(عليه السلام) فرمود:

در کنار ملتزم به گناهان خويش اعتراف کنيد; آنچه را که به ياد داريد و ياد ندارد. پس بگوييد: خدايا! آنچه را که نگهبانان تو از گناهان ما حفظ کرده اند و ما فراموش کرده ايم ببخشاي. همانا هر آن کس که در اين جايگاه به گناه خود اعتراف کند و آنها را برشمارد و از خداوند آمرزش بطلبد، بر خداوند است که او را بيامرزد.

معاوية بن عمار گويد:

هرگاه امام صادق(عليه السلام) به ملتزم مي رسيد به غلامانش مي گفت: از من فاصله بگيريد تا در اين مکان نزد پروردگارم به گناهانم اقرار کنم، اينجا جايي است که هيچ بنده اي به گناهان خود نزد پروردگارش اعتراف نکرد و از خدا آمرزش نخواست مگر اينکه خداوند او را آمرزيد.

امام صادق(عليه السلام)  فرمود:

هرگاه از طواف خود فارغ شدي و به آخر کعبه ـ در مقابل مستجار اندکي به رکن يماني مانده ـ رسيدي، دستان خود را بر کعبه بگستر، شکم خود را به آن بچسبان و صورتت را بر کعبه بگذار و بگو: خدايا! خانه خانه توست، بنده بنده توست و اينجا جايگاه کسي است که از دوزخ به تو پناه مي آورد.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1  . ازرقي، اخبار مکّه، ج1، صص349 ـ 348

31

سپس نزد پروردگار به آنچه کرده اي اقرار کن، به يقين هيچ بنده مؤمني نيست که در اينجا به گناهان خود درمقابل خدا اقرارکند مگر اينکه خدا او را بيامرزد، اگر بخواهد... . (1)

همانطور که در روايت امام صادق(عليه السلام)اشاره شد، ملتزم بخشي از ديوار کعبه است که در نزديکي رکن يماني و موازي درِ کنوني کعبه قرار دارد.

ت ـ مستجار

* محل دعا و آمرزش الهي و بخشش گناهان:

امام سجاد(عليه السلام) فرمود: چون آدم به زمين هبوط کرد، به طواف کعبه پرداخت و کنار مستجار که رسيد به کعبه نزديک شد، دستان خود را به آسمان بلند کرد وگفت:
پروردگارا! مرا ببخشاي، ندا آمد تو را بخشيدم. گفت: خدايا! فرزندانم را. ندا آمد: اي آدم هر يک از فرزندان تو سراغ من آيد و گناه خويش را اينجا آورد، مي آمرزم.

علي بن جعفر: برادرم (موسي بن جعفر) را ديدم که دو يا سه طواف مي کرد، طوافها را به هم پيوست جز اينکه در مستجار مي ايستاد و سرِ هر هفت دور دعا مي کرد و سراغ حجرالاسود مي آمد و آن را لمس مي کرد. سپس به طواف مي پرداخت.

* محل مستجار:

امام صادق(عليه السلام) : حضرت ابراهيم کعبه را ساخت... و براي آن دو در قرار داد; دري به
مشرق و دري به مغرب. مستجار دري است که رو به مغرب است.(2) (ملتزم و مستجار کنار هم ـ اندکي قبل از رکن يماني ـ قرار دارند.).

ث ـ رکن يماني

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1  . الحج والعمره في الکتاب والسنه، ص 110

2  . الحج والعمره في الکتاب والسنه، ص111

32

* استحباب استلام رکن يماني و لمس آن

جابر بن عبدالله: پيامبر خدا(صلي الله عليه وآله)حجرالأسود را لمس کرد و بوسيد و رکن يماني را لمس کرد و دستِ خود را بوسيد.

ابن عبّاس: پيامبر خدا(صلي الله عليه وآله) رکن يماني را بوسيد و صورت خود را بر آن نهاد.

امام باقر(عليه السلام) : پيامبر خدا(صلي الله عليه وآله) جز رکن حجرالأسود و رکن يماني را لمس نمي کرد سپس اين دو رکن را مي بوسيد و صورت بر آنها مي گذاشت...  (1)

* رکن يماني محل حضور و استغفار جبرئيل براي استلام کنندگان:

راوي گويد : با امام صادق(عليه السلام)مشغول طواف بودم، ديدم که هرگاه به حجرالأسود مي رسيد، دست به آن مي کشيد و مي بوسيد و هرگاه به رکن يماني مي رسيد خود را به آن مي چسباند. گفتم: فدايت شوم! به حجرالأسود دست مي کشي ولي به رکن يماني که مي رسي، خود را به آن مي چسباني؟ گفت: پيامبرخد(صلي الله عليه وآله)فرمود: هرگز سراغ رکن يماني نيامدم مگر آنکه جبرئيل را ديدم که پيش از من خود را به آن چسبانده است.

امام صادق(عليه السلام) : هرگاه به ملتزم مي رسيد به غلامانش مي گفت: از من فاصله بگيريد تا در اين مکان نزد پروردگارم به گناهانم اقرار کنم.

به پيامبر خدا(صلي الله عليه وآله) گفتند: اي پيامبر، ديديم که زياد بر رکن يماني دست مي کشي. فرمود: هرگز نزد رکن يماني نيامدم مگر آنکه جبرئيل کنارآن ايستاده بود وبراي هرکه آن را لمس مي نمود طلب آمرزش مي کرد. (2)

* حضور فرشتگاني در کنار رکن يماني براي آمين گفتن به دعاها:

حميد بن ابي سويّه: شنيدم از ابن هشام که از عطاء بن أبي رباح در حالي که کعبه را طواف مي کرد، از رکن يماني پرسيد، عطا گفت: ابوهريره برايم گفت که پيامبر(صلي الله عليه وآله)فرمود: هفتاد فرشته بر آن گماشته شده اند.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1  . الحج و العمره في الکتاب و السنه، صص112 و 113

2  . الحج والعمره في الکتاب والسنة، صص 113 و114

33

هرگاه کسي بگويد:

اللَّهُمَّ إِنِّي أَسْأَلُکَ الْعَفْوَ وَ الْعَافِيَةَ فِي الدُّنْيَا وَ الآْخِرَةِ، رَبَّنَا آتِنَا فِي الدُّنْيَا حَسَنَةً وَ فِي الآْخِرَةِ حَسَنَةً وَ قِنَا عَذَابَ النَّارِ . مي گويند: آمين.

امام صادق(عليه السلام) : خداوند متعال فرشته ذِکرگويي را بر رکن يماني مأمور ساخته که دعاهاي شما را آمين مي گويد.

* رکن يماني دري از درهاي بهشت و همواره باز است:

امام صادق(عليه السلام) : رکن يماني درِ ماست که از اين در وارد بهشت مي شويم.

و فرمود: رکن يماني دري از درهاي بهشت است، خداوند ازوقتي که آن را گشود نبسته است.

* حضور فرشته اي الهي در کنار رکن يماني براي ابلاغ صلوات ها به خدمت پيامبر خدا(صلي الله عليه وآله) :

امام صادق(عليه السلام) وقتي از کنار رکن يماني مي گذشت، مي فرمود:

دراينجا فرشته اي است که شنوايي اهل زمين به او داده شده است. هرکس وقتي به اينجا مي رسد برپيامبر(صلي الله عليه وآله) صلوات فرستد، درود او را به پيامبر(صلي الله عليه وآله)مي رساند. (1)

ج ـ حجر اسماعيل(عليه السلام)

* حجر اسماعيل مدفن شماري از انبياي الهي:

امام صادق(عليه السلام) : حِجر، خانه اسماعيل است وقبر هاجر واسماعيل درآن قرار دارد.

معاوية بن عمار: ازامام صادق(عليه السلام)درباره حِجر پرسيدم که آيا جزو کعبه است يا بخشي ازکعبه درآن است؟

فرمود: نه، حتي به اندازه چيده يک ناخن! ليکن اسماعيل(عليه السلام) مادرش را آنجا به خاک سپرد. دوست نداشت که پا بر روي آن بگذارند. دور آن حصاري کشيد. قبور پيامبراني هم در آن است. (2)

* حجر اسماعيل از مکان هاي با فضيلت براي نماز:

راوي گويد: از حضرت رضا(عليه السلام)

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 .الحجوالعمره في الکتابوالسنه،صص113 و114

2 . همان، صص106و 107

34

پرسيدم: کدام جاي مسجدالحرام براي نماز خواندن بهتر است؟ فرمود: حطيم، ميان حجرالأسود و درِ کعبه، گفتم: پس از آن کجا برتر است؟ فرمود: کنار مقام ابراهيم. پرسيدم: پس از آن کجا؟ فرمود: داخل حِجر. پرسيدم: پس از آن؟ فرمود: هرجا که به کعبه نزديک تر باشد. (1)

ح ـ مقام ابراهيم(عليه السلام)

* آيه روشن خدايي:

{ إِنَّ أَوَّلَ بَيْت وُضِعَ لِلنّاسِ لَلَّذِي بِبَکَّةَ مُبارَکاً وَ هُديً لِلْعالَمِينَ * فِيهِ آياتٌ بَيِّناتٌ مَقامُ إِبْراهِيمَ...} (2)

همانا نخستين خانه اي که براي مردم قرار داده شد، آن است که در سرزمين مکه واقع شده که برکت و مايه هدايت جهانيان است. در آن نشانه هاي روشن (از جمله) مقام ابراهيم است.

* محل اقامه نماز (طواف):

{ وَ إِذْ جَعَلْنَا الْبَيْتَ مَثابَةً لِلنّاسِ وَ أَمْناً وَاتَّخِذُوا مِنْ مَقامِ إِبْراهِيمَ مُصَلًّي...} .(3)

و (به خاطر بياوريد) هنگامي را که خانه کعبه را محلّ بازگشت و مرکز امن و امان براي مردم قرار داديم و از مقام ابراهيم عبادتگاهي براي خود انتخاب کنيد.

 

مقام ابراهيم همان سنگ معروف است که در فاصله چند متري کعبه در يک محفظه قرار دارد، اين همان سنگي است که ابراهيم خليل(عليه السلام) بر آن ايستاد و ديوار کعبه را بالا برد و در آن، اثرِ قدم انسان آشکارا ديده مي شود و اين خود معجزه و آيت الهي است که در يک جسم سخت و محکم پا فرو رود و اثر آن قرنهاي متمادي باقي بماند.

در زمان وقوع اين معجزه الهي و ايستادن ابراهيم(عليه السلام) بر اين سنگ، اختلاف نظريه وجود دارد; بعضي آن را هنگام بناي کعبه و بالا بردن پايه هاي آن مي دانند و معتقدند که حضرت ابراهيم(عليه السلام) بر آن مي ايستاد تا بتواند قسمت بالايي ديوار کعبه را بسازد.

گروه ديگر مي گويند: ابراهيم(عليه السلام) هنگام اعلان حج، جهت امتثال امر { وَأَذِّنْ فِي

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1  . الحجوالعمره في الکتابوالسنه، ص119

2  . آل عمران : 96

3  . بقره : 125

35

النَّاسِ بِالْحَجِّ...}  بر روي اين سنگ ايستاد و اثر پايش بر آن افتاد.

(منبع)